کارگردان: محمدعلی نجفی
نویسنده و مشاور کارگردان: کیهان رهگذار
مدیر فیلمبرداری: محمد زرفام
موسیقی: فرهاد فخرالدینی
فیلمبرداری و نور: احمد ابراهیمی - مسعود کرانی - یوسف وظیفه - محمد بخشی - سیاوش عیاشی
کارگردانی: علی ژکان - اصغر هاشمی - رضا ظهیری - صادق جلالی - افسانه بایگان
طراح لباس: ایرج رامین فر
طراحی: ایرج رامین فر - ابراهیم حقیقی - حبیب اله هوشیاران
گریم: مسعود ولدبیگی - جلال الدین معیریان - بیژن محتشم
تدوین: مهدی رجائیان
مدیر دوبلاژ: علی کسمائی
طراح: خسرو خورشیدی
منشی صحنه : افسانه بایگان
سرپرست تولید: علی عارف زاده
مدیر تدارکات: هوشنگ فردوس
تدارکات مجموعه:
اسداله فلاحتی نژاد - محمدرسول ضیائی - محمدعلی پیشوای لاکانی - حسن بکتاش - حجت کاشکی - حسن وجدانخوش - علی حیدری - یداله علیزاده - رحمان اسدی - رضا امیرپور - حسین امیرپور - سیداحمد قوامی - علی سعادت - علی محمد فرح نژاد - امان اله نوروزیان - رحیم نوروزی - فریدون صبوی - شیرعلی حیدری - اکبر فتح آبادی - امیرحسین اصلانیان - نصرت اله زاهدی - امیرحسین صادقی - محسن موسوی - حسین محمدی - مهدی پورنیکدست
برنامه ریزی: محمدرضا آرامی - مهناز محسنی - نورالدین گودرزی
قطع نگاتیو: عباس سلامتبخش - سودابه خلیلی
اتالوناژ: ایرج مهربخش - کریم ابراهیم آبادی
امور فنی صدا: مصطفی مصطفی زاده - عباس قهرمانی - حسن زاهدی
دستیاران: نامور حیدری - محمود خوجانی - علیرضا کمالی - محمود حق محمدی
افکت: حسین عسگری - اصغر نظامدوست - علی شاطر لطف علی - بهروز عابدینی
خط: صمد رستمخانی
تیتراژ: اکبر عالمی
مدیر تولید: صادق جلالی
اجرای گریم: امیر اسکندری - احمدعلی شجریان - سعید جلالی - مهناز مهینی - ناهید طلوع
نور و فنی: محمد بخش - یوسف وظیفه - سیاوش عیاشی - همایون هنرور - جلال عالی فکر - علیرضا چوپان - سیروس وظیفه - حسن زرفام - امیر باجی - حسین کاتبی - حجت حصاری
فیلمبردار پشت صحنه: هوشنگ سمندی
اسپیشال افکت: نادر میرکیانی - عبدالعلی عارف زاده - رضا ملاجعفر
لباس: حسین میرکیانی - حبیب اله هوشیاریان - آشخین سرکیسیان - احمد میرکیانی - علی فراهانی - حبیب محمودی - حسن رسولی - بهرام مقبول - منوچهر احمدی - محمد ژولیده
گروه دکور: وجیه اله فریبرزی - اصغر ریسه - جمشید اطلسی خان - ایرج محسنی - مرتضی خیرخواه - خلیل طباطبائی - ایرج آقامحسنی - اصغر اسپلانی - غلامرضا بصیرت نیا - علی حسنلو - مرتضی اصغربیگی
نظارت و اجرا: عزت اله علیزاده
صحنه: جهانگیر صمیمی فرد - سعید بهنام - شهریار اسدی - محسن ثابتی - داریوش رمضانی - علی محبی - داریوش عمادی - قاسم حیدری
سوارکاری: سیروس نیک طبع - ماشالله مهرنواز - افخم پوروچی - احمد کوچکی - کریم هدی وند - وجدانی
عکس: میترا محاسنی - شاهرخ سخائی
بازیگران:
علی نصیریان (قاضی شارح) - امین تارخ (شیخ حسن جوری) - سوسن تسلیمی (فاطمه) - محمدعلی کشاورز (خواجه قشیری)- جمشید لایق (ارغون شاه)- فیروز بهجت محمدی (طغای)- عنایت بخشی (خان باشتین) - عطاالله زاهد - جهانگیر صمیمی فرد - سعید اویسی - فتحعلی اویسی ( ایلچی طغای) - حسین محجوب - اسماعیل محرابی - محمدعلی ساربان - بهروز بقائی - علیرضا شجاع نوری - چنگیز وثوقی (محمد بیک) - محمد ابهری (امیر محمود اسفراینی) - آتش تقی پور - هاشم ارکان - حسین محب اهری - حسین خانی بیک - افسانه بایگان (ترکان خاتون) - مینو ابریشمی - شهرزاد کمالی - شیرین رضائیان - پرویز شاهین خو - رضا عالی پیام - ملیحه نیکجومند - اصغر ضرابی - اکبر سنگی - عزیز حاتمی - محمدرضا عالمی - بهروز مقصودلو - ولی الله مومنی - فرهاد خانمحمدی - مهدی رجائیان - عباس ناظری - مسعود لاکانی - امیرخسرو صادقی - ژانتوره ژانقای - نوری ایسگلدی - رضا سرسنبای - ابوطالب بلی - عبدی شادکام - عبدالرضا شادکام - محمد قزاق - هوشنگ فردوس - امیر اسکندری - وجدانخوش - فرزانه کابلی - نادر رجب پور - شهاب کلیددارزاده - سامی تحصنی - حمید هدی نیا - اکبر نوری - علا عالی پور - اسماعیل - غلام - بابک والی - علاالدین کنگرلو - خسرو زنگباری - علی صنعتی - علیرضا فتحی - رضا راد - اکبر بلندی - محمدنمازی - علی نمازی - عبدالحسین خالدی - سیدمحمد آل داوود - هادی مقدم - احمد ابراهیمی - سیاوش عیاشی - محرم بسیم - عباس امیری - یوسف نوروزی - احمد نمازی - مصطفی رستمی - رضا یاقوتی - داود سرخیل - محمد دخت مصطفی - علی سعادت - محسن شایانفر - سیدفخرالدین عیوقی - قاسم نمکی - فرزین توکلی - عبدالمجید پاویز - حمید لولائی .
هنرپیشه مهمان: رضا کرم رضائی
محلهای فیلمبرداری:اطراف کرج ، کاشان، پشت باغ فین، ابیانه اردستان، اقدسیه تهران
محصول۱۳۶۳ شبکه اول سیما
در قرن هشتم هجری مردی بنام شیخ خلیفه مازندرانی فتوا داد که خراج دادن به مغولان حرام است و این فتوا باعث حرکت مردم و بدار آویخته شدن شیخ خلیفه گردید و شیخ حسن جوری راه مبارزه را ادامه میدهد. فیلم سربداران حکایت وقایع هجرت تا تبعید شیخ حسن و آغاز قیام‌سربداران است
سربداران سریالی است تاریخی که در سال ۱۳۶۳ و بر اساس قیام سربداران خراسان به رهبری شیخ حسن جوری علیه استیلای مغول بر ایران ساخته شده‌است. کارگردان این مجموعه محمدعلی نجفی بوده و کیهان رهگذار نویسندگی و مشاور کارگردانی آن را بر عهده داشته‌است. گوشه‌هایی از این سریال هم مربوط به رهبری پیشین شیخ خلیفه مازندرانی موسس این جنبش است.
موسیقی متن این مجموعه ساختار فرهاد فخرالدینی است .وی با رعایت نکاتی چون جذاب بودن برای مخاطب، استفاده از گنجینه موسیقی ملی و محلی ایران و بکارگیری تکنیک‌ها و سازهای موسیقی غربی آن را به یک موسیقی ماندگار و تاثیرگذار تبدیل کرده است. این موسیقی داستان ستم تلخ ایلخانان مغول بر مردم این سرزمین را بیان و شنونده را در آن فضا قرار میدهد.
سربداران، روایتی تاریخی از قیام مردم خراسان و تلاش رهبران آزاده آنان بر علیه قوم غارتگر مغول بر ایران است. پس از یک‌صد و بیست سال چیرگی قوم تاتار و مغول بر کشورمان، جنبشی مردمی بر علیه ستم و تعدی فرمانروایان مغول صورت می‌گیرد و …
سربداران ثابت کرد که امام با سینما مخالف نیست
هنگامی که هنوز سال های پیروزی انقلاب و تشکیل حکومت جمهوری اسلامی ایران ، به یک دهه نرسیده بود ، و با این حال این نهال نوپا از جانب صدام حسین که خود به حمایت ابرقدرت های جهان دلگرم بود ، مورد هجوم وحشیانه ای قرار گرفت ، با استقامت و دلاوری مردان و زنان ایرانی و به ویژه رزمندگانی که جان خود را در جبهه های نبرد حق علیه باطل بذل کردند ، برگ های سرخی از غیرت و ایثار در دفتر زرین تاریخ افتخارات ایران ثبت شد. در همان سال های حماسه آفرینی و مردانگی بود که اصحاب فرهنگ و هنر ایران زمین برآن شدند تا با تولید مجموعه ای فاخر با زبان هنر به حمایت معنوی و ترغیب و تشویق جوانان ملت در امر دفاع از آب و خاک خود در مقابل بیگانگان مهاجم بپردازند. چه اینکه جبهه هنر با همه ابزارهای خود از جمله سینما و تلویزیون نیز اگر در مسیر صحیح و متعهدانه ای قرار گیرند ، به لحاظ تأثیرگذاری کمتر از جبهه های خاکی و ابزارها و مهمات آن نیست.
چنین شد که با بررسی های بسیار ، سرانجام از میان هزاران رویداد ریز و درشت تاریخی، نظیر تشکیل حکومت هایی نظیر طاهریان ، صفویان ، زندیه ، افشاریه ، سلجوقیان ، وقوع نهضت مشروطیت و … که سرتاسر ایران از جمله درخراسان روی داده بود ، ماجرای قیام سربداران سبزوار در مقابل بیگانگان مغول و تشکیل حکومت توسط آنان بهترین سوژه ای شد که می توانست در سالهای ابتدایی دهه ۶۰ با حال و هوای خاص ایام دفاع مقدس ، برای ساخت اولین سریال فاخر و تاریخی مورد توجه قرار گیرد. سریال سربداران که خود خود مانند موضوع حماسی اش ، حماسه ای شد تاریخ صدا و سیمای کشور. و بی شک این غنا و عظمت حماسه سربداران بود که دست اندرکاران تولید آن را خلق چنین اثر پرمغزی واداشت. نکته جالب و مهم اینجاست که هرچند خود حکومت سربداران یک حکومت محلی در محدودهسبزوار و اطراف آن محسوب می شود که نسبت به بسیاری از حکومت های ایران عمرکوتاه تری داشته است ، اما برای تولید سریال آن هنرمندان مجربی از سرتاسر کشور وارد عرصه عمل شدند. به طور مثال کارگردانی سریال سربداران محمدعلی نجفی بود که خود متولد شهر تاریخی و فرهنگی اصفهان است ، آهنگسازی آن برعهده فرهادفخرالدینی بود که از خطه پرافتخار آذربایجان برخاسته ، و امین تاریخ بازیگر نقش اول این سریال که شخصیت شیخ حسن جوری را بازی می کرد متعلق به شهر شعر و ادب فارسی شیراز است . لوکیشن های سربداران نیز در نقاط مختلف ایران قرار داشت. از شهرک سینمایی غزالی در تهران گرفته تا کویرها و بیابان های نزدیک قم ، کاشان و … بدین ترتیب می توان گفت: برای تولیدسریال سربداران که برشی از تاریخ شهر ریشه فرهنگی خراسان بود ، یک عزم ملی به کار گرفته شد و حاصل کار چنان خوب از آب درآمد که شخصیت های بلندپایه ای نظیر آیت الله خامنه ای رهبر معظم انقلاب و آیت الله هاشمی رفسنجانی درباره آن اظهار نظر کنند و معمار کبیر انقلاب امام خمینی (ه) برای سازندگان آن دعا کند.(منبع در ادامه همین متن) سریالی که هرچند قرار بود سرآغازی باشد برای تولید آثار فاخر بعدی ، اما خود آنقدر قوی و موثر بود که تا کنون به عنوان شاهکار و بهتر است بگوییم اسطوره سریال های تاریخی صدا و سیمای ایران مطرح است.و هنوز کارگردان ، آهنگساز ، فیلم نامه نویس ، بازیگران و دیگر دست اندرکاران تولید این سریال سوژه های داغ تهیه و مصاحبه توسط رسانه های معتبر کشور هستند و از جمله محمدعلی نجفی کارگردان این سریال تاریخی طی مصاحبه ای که در وبسایت جماران منتشر شده است ، به زوایای دیگری از تولید سربداران پس از ۳۰ سال پرداخته است ، در ادامه به انتشار متن مصاحبه محمدعلی نجفی کارگردان سریال سربداران که به قلم الهه اسلامی در پایگاه اطلاع رسانی و خبری جماران منتشرشده است ، می پردازیم.
امام خمینی برای ساخت سریال سربداران دعایم کرد
شما در مصاحبه ای گفته بودید شرایطی را مهیا کردید تا امام فیلم «گاو» را ببینند، اعلام مواضع مثبت امام نسبت به این فیلم و به نوعی سینما را چگونه تحلیل می کنید؟
خب من فکر میکنم نمایش سریال سربداران هم در این زمینه پر اهمیت بود. سریالی که تاریخ را تبیین می کرد و شکل و شمایل هنری نیز داشت، سخن امام را ثابت کرد که امام با سینما مخالف نیست و سینما و سریال ها می تواند مفید باشد. آقای بروجردی داماد امام را دیدم، برایم تعریف کرد که سر سفره با امام نشسته¬ بودیم. صحبت سربداران شد، آن زمان امام دستش را بلند و برایت دعا کرد.
شما با این نیت از امور سینمایی کناره گیری کردید که سریال «سربداران» را بسازید، ارزیابی خودتان از سربداران چیست، سربداران با همه مشقت هایی که داشت؛ چه اهمیتی در سینمای ایران دارد؟
ببینید ما سربداران را در شرایطی ساختیم که هیچکس باورش نمی شد مسلمانان بتوانند سینما داشته باشند. در آن اوضاع ما سریالی ساختیم که پیش از انقلاب هم نمونه نداشت. طراحی و گریمی که ما برای بازیگران در نظر گرفتیم بی¬ سابقه بود. هیچ کس باور نمی¬ کرد کارگردانی بتواند از «بهجت محمدی» یک مغول بسازد. طراحی صحنه هم عنصر مهمی در ساخت این سریال بود. برای مثال در طراحی صحنه ¬های سربداران پشت تخت طغای چادری گذاشتیم تا بدوی بودن وی را غیرمستقیم نشان دهد. یا برای طراحی قصر طغای از پله استفاده کردیم تا بتوانیم نگاه از بالا به پایین قاضی شارح به سرباز مغول را داشته باشیم. انگار از نظر او سرباز مغول یک عروسک است. اینطور کارهایی به جز در آثار سینماگران روشنفکر در آثار دیگران باب نبود. اشخاص متفکری مثل مهرجویی و کیارستمی که در منجلاب فیلم فارسی کارهای ارزشمند کردند. اما ما این طراحی ها را برای عموم مردم ساختیم و میلیون ها نفر سربداران را می¬ دیدند و درباره آن حرف می¬ زدند.
شما هم از دل جریان روشنفکری بیرون آمدید. چه چیز شما را به سربداران رساند؟
معلم من شریعتی بود. او روشنفکری را به محافل مذهبی آورد و من به خانه های مردم. اگر فیلم های «جنگ اطهر»، «لیله القدر» و «سربداران» را کنار هم بگذارید سیر تفکر من را هم متوجه می شوید. فیلم جنگ اطهر یک فیلم روشنفکری بود اما «لیله القدر» من را به سمت مردم کشاند و ثمره ساخت آن تبدیل به سربداران شد. صحنه هایی که من در انقلاب دیدم من را به مردم رساند. در جریان ساخت فیلم «لیله القدر» وقتی از تظاهرات فیلم می¬ گرفتیم، فیلم تمام کردیم، دیدیم یک مردی به سن و سال الان من یک کارتون فیلم «سوپر ۸ » جلوی من گرفت. ما ایستادیم و چند تا برداشتیم. دست کردم توی جیبم که پول بدهم. گفت: «برو خجالت بکش، مگه برای آقا کار نمی کنی؟» من خشکم زده بود.
با این حال، سربداران که محصول آن همه انگیزه و تلاش شما بود، برای پخش سانسور شد؟ نمی‌توانید تصور کنید ما با چه مشقتی سربداران را ساختیم. آن موقع هرکس در حوزه خودش حاکم بود، آقای یثربی ما را خواستند و خواستار تعطیل شدن کار بودند.
به چه دلیل؟
می گفتند خانم ها و آقایان همه کنار هم هستند.
یعنی از میان روحانیون به جز امام کسی از شما حمایت نمی کرد؟
برخی کمک می کردند. برای مثال در اردستان احتیاج به سیاهی لشکر داشتیم. مدیر تدارکات را فرستادیم خدمت «آیت الله طاهری» در اصفهان و ایشان دو اتوبوس را فرستادند اردستان. .
صحنه هایی که سانسور شدند چه بود؛ به یاد دارید؟
یکی از صحنه ها که سانسور آن بسیار مرا ناراحت کرد شهر میکده ها بود. جریان از این قرار بود که «شیخ حسن جوری» در سفر خود از باشتین به نیشابور خودش را به قلعه ای می رساند و آنجا می خوابد، وقتی بیدار می شود می بیند که جمعی ازافراد مست دور وبرش را گرفته اند ومسخره اش می کنند. در همین جا شیخ حسن شروع به حرف زدن میکند و چیزهایی می گوید که بسیار کلیدی بود.
استدلال افرادی که این صحنه را برداشتند چه بود؟
می‌گفتند امکان رفتن شیخ به چنین جایی وجود ندارد.
شما برای مقابله با این سانسورها چه کردید؟
من اعتقاد دارم همین که گذاشتند نمایش داده شود، خوب بود. کاری هم نمی شد کرد. فرهنگ که آمپول نیست که بتوان آن را به مردم و مسئولان تزریق کرد و بعد انتظار داشت که به سرعت فرهنگی شوند.
با تمام این احوالات و اتفاقاتی که برای سینماها می افتاد، شما معتقدید سینما در همان دوران در حال شکوفایی بود و این شکوفایی در دهه شصت اتفاق افتاد. فکر می کنید دستاوردهای انقلاب اسلامی برای سینمای کشورمان چه بود؟
به دلیل شرایطی که در جامعه پیش از انقلاب حاکم بود، سینماگران ناچار بودند در آن دوران از اعتقادات خودشان فاصله بگیرند. بهترین سالن های سینما در انحصار فیلم های خارجی بود، سینمای شهر فرنگ، آتلانتیک و پارامونت نمایش فیلمهای ایرانی را شرم آور می دانستند. انقلاب این انحصارها را شکست و کاری کرد که سینمای ایران نمایانگر ایران باشد. منتها سکته ها زیاد بود و سینمای پس از انقلاب نتوانست با سرعت پیش برود. نکته دیگر اینکه امام شرایطی را ایجاد کرد که افراد با انرژی کار کنند.
نتیجه این سکته ها و چوب لای چرخ گذاشتن ها برای سینمای ایران چه بود؟
بروید ببینید محتوای چند درصد از فیلمهایی که امروز ساخته می‌شوند، شبیه فیلم فارسی هاست؟ تنها تفاوت فیلمهای امروزی با فیلمهای پیش از انقلاب نداشتن صحنه های مبتذل است. گفتم سینما ترکیبی از اقتصاد و هنر است. وقتی هنر را محدود کنیم و برای آن متر بگذاریم، فیلم هایمان سمت اقتصاد را می گیرند که در آن همه چیز آزاد است. سینمای دهه شصت بر مبنای کارگردان شکل می گرفت و از دهه ۷۰ به بعد هنرپیشه. البته ما در دهه شصت در بسیاری از فیلم ها میان اقتصاد و هنر تعادل برقرار کرده بودیم، نمونه آن هم فیلم «اجاره نشین ها» بود که هم از نظر اقتصادی هم از نظر فرهنگی فیلمی قابل توجه بود. فیلم «شیر سنگی» جعفر جوزانی هم همین طور. من معتقدم در دهه شصت سرمایه سینماگران فرهنگ بود، اما الان فرهنگ سینماگران سرمایه است.
آقای نجفی سینمای ما تا پیش از فیلم «فرزند صبح» ساخته بهروز افخمی هیچ فیلمی درباره شخصیت امام خمینی نداشت، این فیلم هم در شرایطی اکران شد که کارگردانش گفت فرزند صبح را او نساخته است. هیچ وقت به این فکر افتادید که درباره امام فیلم بسازید؟
خیر، از من خواستند درباره دکتر شریعتی فیلم بسازم اما من گفتم که نمی¬شود. به این دلیل که هنوز تاریخ درمورد این شخصیت¬ ها قضاوت خود را نکرده است. از طرفی شخصیت امام نیز شناخته شده نیست. ضمن این که من یادم نمی آید که جایی از امام خمینی خرج کرده باشم. یکسان بودن زندگی ام بعد از انقلاب و قبل از انقلاب به خوبی این را نشان می دهد. اما خیلی ها خرج کردند.
منبع: پایگاه خبری جماران
